Leon Wachholz

dr hab. Ryszard Witold Gryglewski, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Katedra Historii Medycyny UJ CM

Leon Wachholz pozostaje jedną z najważniejszych w historii polskiej nauki postaci. Jego prace z zakresu medycyny sądowej i kryminalistyki po dziś dzień pozostają w wielu miejscach aktualne, będąc jednocześnie świadectwem głębokiej i wszechstronnej wiedzy. Urodzony w Krakowie, tu też uczęszczał do gimnazjum św. Jacka, a po złożeniu egzaminów maturalnych zdecydował się na studia na Wydziale Lekarskim UJ, które ukończył w 1890 roku. Niebawem uzyskał asystenturę w Zakładzie Medycyny Sądowej UJ, którego kierownikiem był profesor Leon Blumenstock-Halban. Z krakowską „sądówką” Wachholz, UJ pozostał związany aż do swojej śmierci w 1942 roku. Przez blisko czterdzieści lat stał na czele Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej UJ, a po przejściu na emeryturę nadal aktywnie pracował naukowo.

Spektrum zainteresowań Wachholza było rozległe i zróżnicowane. Miał znaczące osiągnięcia w polu badania dowodów rzeczowych i był światowej klasy ekspertemz zakresu toksykologii sądowej oraz tanatologii. Niewątpliwie miał znaczący wkład w rozwój nowoczesnej kryminologii. Jego prace poświęcone historii medycyny, w tym dziejów uprawianej przez siebie dyscypliny nadal zachowują wartość. Stałe zainteresowanie sztuką,w szczególności zaś literaturą były czymś więcej niż tylko pasją. Tłumaczenia autorstwa Wachholza artystów tej miary co Goethe, Schiller czy Heine były w ocenie profesjonalistów najwyższej próby.  Wachholz stworzył w ośrodku krakowskim jedną z wiodących w ówczesnej Europie szkół naukowych, współpracując z wieloma wybitnymi medykami sądowymi. Wraz z Włodzimierzem Sieradzkim prowadził rozległy program badań, w tym także w modelu eksperymentalnym, nad mechanizmem zatrucia kwasem karbolowym, strychniną i fosforem oraz zmianami nim wywołanym w układzie oddechowym. Szczególną uwagę Wachholza absorbował problem zatrucia tlenkiem węgla.  Klasyczną dzisiaj, a wówczas nowatorską była opracowana przez obu uczonych metoda pozwalająca wykrycie zatrucia tlenkiem węgla. Punktem wyjścia była analiza zmian zachodzących w pochodnych hemoglobiny pod wpływem tlenku węgla prowadząca w efekcie do ustalenia skutecznego sposobu wyodrębniania hemoglobiny tlenkowo-węglowej, co zyskało sobie miano tzw. próby Wachholza-Sieradzkiego.

W 1902 roku Wachholz przedstawił wyniki wspólnego dochodzenia badawczego, jakie przeprowadził razem z docentem Lembergerem. Uczeni dowiedli, że pośmiertne przenikanie dwutlenku węgla przez skórę zwłok, które przebywały w atmosferze tlenkowo-węglowej, jest intensywne i znaczne jego ilości przedostają się do martwego ciała w stosunkowo krótkim czasie. Dalsze prace Wachholza dowodziły, że dwutlenek węgla przenika zwłoki i kumuluje się w narządach nierównomiernie, a także, że jego stężenie w krwi osoby zmarłej na skutek zaczadzenia jest większe niż w przypadkach ostrego zatrucia gazem świetlnym.

Uzasadniony rozgłos przyniosły badania nad mechanizmem utonięcia, które Wachholz prowadził wspólnie ze Stefanem Horoszkiewiczem, a których wyniki zostały opublikowane w 1904 roku w pracy O fizjo-patologicznym mechanizmie utopienia. Zapoznawszy się z dostępną wówczas literaturą przedmiotu uczeni, na drodze przeprowadzonych prób eksperymentalnych wykazali, że największe ilości płynu dostają się do płuc w fazie duszności, co przeczyło dotychczas powszechnie przyjętemu poglądowi łączącego wzmożone przyjmowanie płynu przez płuca z fazą oddechów końcowych.

Wachholz jest również autorem oryginalnej metody oznaczania wieku zwłok, przeprowadzając dochodzenie wokół procesu kostnienia główki kości ramiennej. Przebadawszy 200 zwłok, chrząstki pośredniej i jamy szpikowej w górnej części nasady kości ramieniowej mógł wyznaczyć granice wieku pomiędzy osiągnięciem zupełnego rozwoju a czasem, gdy rozpoczynał się proces zmian wstecznych w późnym wieku.

Był też Wachholz autorem szeregu opracowań monograficznych. Wraz z Janem Olbrychtem napisał Medycynę kryminalną, kładąc tym samym podwaliny pod nowoczesną kryminalistykę. Wachholz dowodził wówczas, że przestępstwa są uwarunkowane zarówno bio-patologiczne jak i poprzez oddziaływanie środowiska społecznego. Klasyczny już dzisiaj, a wydany po raz pierwszy w 1919 roku podręcznik Medycyna sądowa, doczekał się do wybuchu drugiej wojny światowej czterech kolejnych edycji.  Wysoką ocenę zyskało sobie napisane wspólnie ze Stanisławem Ciechanowskim opracowanie Technika sekcji zwłok. Protokół sekcji i orzeczenie. W 1923 roku ukazała się Psychopatologia sądowa, pierwsze takie opracowanie w Polsce i jedno z najnowocześniejszych osiągnięć z tego zakresu w ówczesnej medycynie światowej.

Ryszard W. Gryglewski

Katedra Historii Medycyny UJ CM

Bibliografia:

• Grządziel (2016) Medycyna Sądowa. Szkoła medycyny sądowej prof. Leona Wachholza [w:] A Śródka (red.) Polskie szkoły medyczne. Mistrzowie i uczniowie, WUJ, Kraków: 161-170.
• Łoza (1938) Czy wiesz kto to jest? Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, Warszawa: 770.
• Olbrycht (1963) Leon Wachholz (1867–1942) [w:] B. Skarżyński (red.) Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, Kraków; 1: 303-311.
• Szewczyk (1975) Poglądy kryminologiczne Leona Wachholza, Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii, 25 (3): 225-231.
• Śródka (1998) Wachholz Leon [w:] Uczeni polscy XIX-XX stulecia, Aries, Warszawa; 4: 227-429.

Materiały internetowe:

• Gryglewski R. Medycyna Sądowa, https://wl.cm.uj.edu.pl/wydzial/historia/medycyna-sadowa/ Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum
• Wachholz L. Technika sekcji zwłok, nakł. Gebethnera i Wolffa ; G. Gebethner i Spółka ; dr. W. L. Anczyca i Spółki, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 1920